Tot rust komen en opladen: hoe doe je dat?

Maar hoe werkt dat eigenlijk? En betekent dat dat we alles moeten laten vallen en zo min mogelijk moeten doen? Integendeel, zegt hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder: juist door dingen te ondernemen komt er ruimte voor nieuwe ideeën. Zelfs als echt op vakantie gaan er niet in zit.

Opladen

Iedereen kent het wel: uren of zelfs dagen lopen tobben over een probleem, of zoeken naar een naam of een begrip dat maar niet in de herinnering wil komen. Op een bepaald moment geven we de moed op. En dan, op een onverwacht moment, in de supermarkt, onder de douche of tijdens het uitlaten van de hond, schiet het antwoord of de oplossing ons opeens te binnen. Aha! “Dat is te danken aan het zogenoemde default mode network”, zegt prof. dr. Erik Scherder (70). Hij is hoogleraar neuropsychologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en hoogleraar bewegingswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. “Dat is een netwerk van zenuwverbindingen in de hersenen dat een belangrijke bijdrage levert aan creativiteit, probleemoplossend vermogen en aan leuke ideeën. Het wordt pas actief als u zelf tot rust komt. Wanneer u aan het jagen bent, bezig met allerlei taken in het dagelijks leven, krijgt dit netwerk de kans niet. Maar als u een beetje staat te mijmeren onder de douche of tussen de schappen van de Albert Heijn sjokt, komen de ideeën plots het brein in.”

Voortdurend aan

Voor dat default mode network is in het dagelijks leven van vandaag de dag een stuk minder ruimte, vertelt Scherder. “Toen ik vroeger met de trein naar mijn werk ging, stond ik op en perronnetje een beetje te turen over de velden. Vandaag de dag zie ik iedereen op het station met het hoofd gebogen staan, bezig met hun mobiel. Dat doe ik zelf natuurlijk ook. Soms is dat een beetje slap scrollen, maar het kan ook zijn dat ik echt wel bezig ben: leuke berichten, minder leuke berichten, nieuws dat me raakt. Door die stroom staan we voortdurend aan. Gelijk reageren, meteen nog even een antwoord sturen, boos of verdrietig zijn. Voor rust en creativiteit is geen ruimte.”

Des te belangrijker is daarom een periode van vakantie, waarin we tot rust kunnen komen. “Rust wil zeker niet zeggen dat het leeg wordt in ons hoofd”, zegt Scherder. “Dat kan ook helemaal niet: het brein staat 24 uur per dag aan. Rust ontstaat als we stoppen met jagen en er meer default-momenten komen. Daarin lossen we dan als vanzelf problemen op waar we mee rondlopen.” Wat daarbij helpt, is de zinnen verzetten en dingen te doen die je anders niet doet. “Een zenuwcel wil het liefst elke keer weer anders worden aangestuurd, niet elke keer hetzelfde. Als dat gebeurt, dan worden netwerken in het brein geactiveerd die zorgen voor motivatie, initiatief nemen en nieuwe wegen inslaan. Dat is precies wat je wil. Zeker als je merkt dat je aan het tobben bent over werk of iets anders, is het dus een goed idee om iets te gaan ondernemen. Dingen te doen die je normaal niet doet, die uitdagend zijn.”

Moeten

“Veel mensen hebben de neiging om in de vakantie een heel andere levensstijl aan te nemen”, vervolgt Scherder. “De hele dag aan het strand liggen, veel vetter eten, bij de lunch al aan de alcohol, laat naar bed. ‘Het is vakantie, dus we moeten ervan genieten’, zeggen ze dan. Prima natuurlijk, maar ook op vakantie is maathouden belangrijk, anders komt er van die rust niet zo veel terecht. Te veel alcohol en ongezond leven zorgt voor stress, en daar wil je nou juist een beetje minder van op vakantie. Wat ook voor stress zorgt, is dingen moeten: moeten genieten, of het idee dat het op vakantie altijd leuk moet zijn. Als dat de instelling is waarmee je van huis gaat, dan kun je ervan op aan dat het geen leuke vakantie wordt. Terwijl als je denkt: het kan twee kanten op gaan, laten we kijken wat het wordt en er het beste van maken, dan gaat er al veel spanning vanaf. Het kán leuk worden, maar dat is geen gegeven, er zullen ook stressvolle momenten zijn en dat is niet erg.”

Sterker nog, een vakantie lang helemaal niets doen is misschien wel minder verkwikkend dan een actievere vakantie. “Als u het liefst de hele dag op het strand ligt, prima. Pak er een goed boek bij, of luister naar muziek – muziek is een hele goede aanrader voor wie minder stress en meer ontspanning wil. Maar nog beter is het om af en toe iets actiefs te gaan doen. Wandelen, kayakken, bergbeklimmen, fietsen. Heel veel studies laten zien dat sport en fysieke activiteit heel goed zijn voor het brein. Denk aan die eeuwenoude gewoonte om pelgrimstochten te lopen. De Camino de Santiago is één groot default-moment, gekoppeld aan een prachtige fysieke inspanning. Eén lange weg van nadenken, genieten en van rust. U hoeft niet meteen de Camino te lopen, maar doe een klein beetje moeite. De vakantie kan zo een mooie gelegenheid bieden om eens te kijken wat u zo het hele jaar door doet aan uw conditie, en een basis leggen voor een wat actiever leven. Het is prachtig als u in uw vakantie dingen doet die u kunt voortzetten als u terug bent. Die combinatie van uitdaging en rust maakt een vakantie ontzettend leuk, en u komt er bovendien van thuis met een actieve, ondernemende houding. U heeft zin om weer aan de slag te gaan.”

Vitaliteit

Niet iedereen is in de gelegenheid om op vakantie te gaan. Geen ramp, aldus Scherder, want: “Vakantie is niet per se het paradijs. Wellicht moet u ver rijden naar uw bestemming, en u zit met uw gezin waarschijnlijk op flink wat minder vierkante meters dan u thuis heeft. We zeiden al: het is niet altijd leuk en ontspannen, en dat hoeft ook niet. Wie niet weggaat, heeft die stress in elk geval niet.” Maar belangrijker nog: we hoeven niet per se op vakantie om toch een frisse bries te laten waaien door het hoofd. “U kunt zichzelf ook in het dagelijks leven meer default-momenten gunnen”, zegt Scherder. “Stap één daarvoor is bewustzijn, weten hoe het werkt. En stap twee is om dan ook echt dingen anders te doen. U zou bijvoorbeeld elke dag een uurtje of twee eerder kunnen stoppen om iets heel anders te doen. Misschien wilde u altijd al leren golfen. Of u gaat fietsen of varen. Zo ontstaat er ruimte voor rust en vrijheid, voor andere dingen die u anders niet doet. Dat soort default-momenten zijn heel gezond en heel belangrijk voor uw vitaliteit. Daar hoeft u zeker niet voor op vakantie.”